Tuan Guru Haji Mohd Khair Taib Tokoh Falak Perak bertaraf antarabangsa
Kehidupan
Nama sebenar tokoh falak ini ialah Mohd Saad Mohd
Taib seperti yang tertera dalam surat kelahirannya. Namun tidaklah dapat
dipastikan sebab-musabab ia menukar nama kepada Mohd Khair. Peristiwa menukar
nama itu berlaku pada 5 Disember 1960. Dalam sijil kelahirannya, tercatat
tarikh lahirnya iaitu pada 14 Muharram 1340 H bersamaan 17 September 1921 jatuh
pada hari Sabtu. Namun, tarikh yang diraikan oleh beliau dan keluarganya ialah
pada 30 Muharram 1341 H bersamaan 22 September 1922 jatuh pada hari Jumaat.
Tokoh ini dilahirkan di Kampung Bakar Bata, Alor Setar yang terletak kira-kira
3 km dari bandaraya Alor Setar di mana terletaknya Hospital Besar Alor Setar
sekarang. Ayahanda beliau iaitu Tuan Guru Haji Mohd Taib Bin Haji Idris yang
merupakan anak jati Kedah adalah seorang guru al-Quran. Tuan Guru Haji Mohd
Taib pernah menyusun dan menghasilkan sebuah Muqaddam dalam tahun 1930-an yang
telah diguna oleh seluruh pelajar negeri Kedah. Muqaddam yang diberi nama
Muqaddam Mahmud ini adalah bersempena nama Pemangku Sultan yang memerintah
negeri Kedah pada masa tersebut, Tuanku Mahmud Ibn al Marhum Sultan Ahmad
Tajuddin al-Mukarram Shah. Bonda beliau bernama Hajjah Fatimah binti Ariffin
juga anak jati Kedah. Jika diperhatikan salasilah keturunan ayahanda dan bonda
beliau, terdapat pertemuan di antara keduanya. Beliau juga mempunyai seorang
ibu tiri apabila ayahandanya berkahwin dengan Aminah, setelah Hajjah Fatimah
meninggal dunia. Hasil perkongsian hidup di antara ayahanda beliau dengan
Hajjah Fatimah, mereka telah dikurniakan 9 orang anak iaitu 7 orang lelaki dan
2 perempuan. Sementara hasil perkongsian hidup dengan Puan Aminah pula telah
dikurniakan 6 orang iaitu 5 lelaki dan seorang perempuan.
Tuan Guru Haji Mohd Khair Taib berkahwin pada usia
yang agak lewat jika dikira pada zamannya. Beliau hanya berkahwin pada umur 32
tahun. Beliau telah mendirikan rumahtangga dengan Sofiah binti Hamid pada 27
Mei 1953. Ini kerana beliau begitu sibuk dan asyik dengan pelajaran dan
pekerjaannya. Hasil perkahwinannya mereka dikurniakan enam orang anak iaitu 3
lelaki dan 3 perempuan.
Latar Belakang Pendidikan
Tuan Guru mendapat pendedahan awal mengenai ilmu
falak ketika beliau belajar di Madrasah al-Hamidiah (Limbung Kapal) pada tahun
1936. Tokoh yang mengajarnya ialah Tuan Guru Ku Arifin. Dengannya beliau mempelajari kaedah pengiraan waktu
solat. Gurunya itu turut mengajarnya menggunakan Rubu’ Mujayyab, sejenis
peralatan falak yang masyhur digunakan dalam tradisi falak Islam satu masa
dahulu. Dari Kedah, beliau menyambung pengajian di Madrasah al-Mahshoor, Pulau
Pinang. Apabila mendapat tahu tokoh falak terkemuka, Shaykh Tahir Jalaluddin
berada di Kuala Kangsar maka beliau pun tanpa membuang masa terus bermusafir ke
Kuala Kangsar untuk berguru kepadanya. Shaykh Tahir dikatakan pernah
mempelajari ilmu falak di Universiti al Azhar, Mesir. Dalam pertemuan itulah,
Tuan Guru melahirkan hasratnya untuk bergurukan ilmu falak kepada Shaykh Tahir
dengan nada yang bersungguh-sungguh. Shaykh Tahir apabila melihat kesungguhan
Tuan Guru dengan senang hati menerima Tuan Guru sebagai anak muridnya. Beliau
yakin bahawa suatu hari nanti, Tuan Guru Haji Mohd Khair akan mewarisi
kemahiran ilmu falak yang dimilikinya. Dengan penerimaannya sebagai anak murid,
Tuan Guru Haji Mohd Khair telah diberikan sebuah peti besi yang penuh berisi
dengan peralatan untuk mempelajari ilmu falak. Setelah itu bermulalah pengajian
beliau dengan Shaykh Tahir dalam pengajian ilmu falak sesudah sekian lama
menantikan saat tersebut.
Rumah Shaykh Tahir menjadi sekolah utama kepada
Tuan Guru mendalami ilmu falak. Dalam masa pengajiannya, beliau turut membantu
gurunya menguruskan hal hariannya. Beliau mencari kayu api, mengangkut air dan
sebagainya. Pada masa yang sama, beliau belajar secara sambilan di Madrasah
Idrisiah, Bukit Chandan, Kuala Kangsar. Di sebelah pagi, ia belajar di Idrisiah
manakala di sebelah petang, ia berada di rumah Shaykh Tahir. Setelah 2 tahun
berguru kepada Shaykh Tahir dan berasa yakin menguasai ilmu falak dengan baik,
Tuan Guru mengambil keputusan untuk pulang ke Alor Setar.[1] Beliau
kembali dengan semangat yang berkobar untuk menyebarkannya dan mempraktikkannya
sebagai amal bakti beliau kepada masyarakat.
Tuan Guru Haji Mohd Khair sangat mengasihi gurunya
itu dan telah merakamkan kegigihan usaha gurunya ketika mengenang jasa gurunya
itu dengan menyatakan seperti berikut
"Allahyarham
(Shaykh Tahir), saya dapati tidak jemu-jemu menunjuk-ajar saya ilmu falak
syarie ini."
Usaha Mengembangkan Ilmu Falak dan Penguasaannya
dalam bidang tersebut
Di Alor Setar, beliau langsung menemui sahabat
baiknya yang dikenali sejak dari remaja lagi, Haji Salleh Shamsuddin bagi
menyatakan hasratnya untuk mengembangkan ilmu tersebut. Tuan Guru ternyata
tidak lokek ilmu. Hajatnya ialah hendak mengumpul sekitar 15 hingga 20 orang
untuk diturunkannya ilmu berkenaan. Nampaknya usaha berkenaan tidak semudah
seperti yang direncanakan. Amat sukar untuk mengumpul mereka yang meminati
bidang falak. Akhirnya, beliau pergi menemui Tuan Guru Haji Yahya Junid, iaitu
abang iparnya sendiri yang merupakan pengasas kepada Madrasah al-Taufiqiyah.
Tuan Guru menyatakan hajatnya kepada Tuan Guru Haji Yahya dan setelah berpuas
hati dengan penjelasannya, beliau membenarkan adik iparnya itu mengajar ilmu
falak di sekolah tersebut. Maka jadilah Madrasah al-Taufiqiyah tempat beliau
mencurahkan segala ilmu berkait dengan ilmu falak. Murid-muridnya tidak hanya
terdiri dari para pelajar, tapi juga dari kalangan guru-guru di Madrasah
tersebut. Beliau juga turut mengajar bidang lain selain dari bidang falak
kerana beliau pernah menimba ilmu di tiga buah sekolah yang terkenal iaitu
Maktab Mahmud, Madrasah al-Mahshoor dan Madrasah Idrisiah. Antara buku yang
menjadi rujukan utama beliau ketika mengajar ilmu falak ialah
Buku yang ditulis oleh gurunya sendiri iaitu Shaykh
Tahir (kemungkinan kitab Pati Kiraan dan Natijatul Ummi)
Nautical al-Manac yang diterbitkan di England
Sebuah buku bahasa Arab yang tidak diketahui
judulnya
Beliau telah menumpahkan sepenuh perhatian dan
usahanya dalam mengembangkan ilmu falak ini di madrasah ini. Hampir 9 tahun
lamanya beliau tanpa jemu dan penat berusaha mengembang ilmu falak ini pada
setiap mereka yang berminat sehinggakan madrasah tersebut menjadi tumpuan
kepada mereka yang ingin mendalami bidang falak. Atas jasanya yang besar itu
sehingga berjaya mengharumkan nama madrasah, namanya kemudiannya diabadikan
pada nama madrasah menjadi Madrasah al-Taufiqiah al-Khairiah
al-Halimiah.
Beliau merupakan satu-satunya ahli falak ketika itu
yang mampu membuat pengiraan dengan tepat dan jitu sehingga diakui oleh ramai
pihak kebolehan beliau dalam pengiraan yang menakjubkan. Berbekalkan kalkulator
dan almanak-almanak, beliau membuat pengiraan berkaitan hilal, gerhana dan
waktu solat.
Diriwayatkan antara kebolehan beliau ialah dapat
mengingati digit-digit nombor dalam pengiraan falak yang biasanya mencapai 8-12
digit tanpa perlu menulisnya di mana-mana kertas. Sebaik sahaja beliau hendak
mengirakan keseluruhan nombor tersebut, beliau terus dapat mengingati
digit-digit itu tanpa satupun yang tertinggal.
Di masa yang terluang, beliau telah menulis artikel
tentang falak dalam akhbar Utusan Zaman sekitar tahun 1960-an. Dikatakan bahawa
beliau telah menulis tidak kurang dari seratus buah rencana mengenai falak.
Melebarkan
Kerjaya
Kerjayanya dalam bidang falak semakin cerah apabila
ditawar menyertai Institut Dakwah dan Latihan Islam (INDAH)[2], Jabatan
Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) sekitar tahun 1978. Antara tugasan utamanya di
situ ialah untuk menyampaikan kuliah ilmu falak kepada pegawai-pegawai
kerajaan, orang awam dan pelajar-pelajar yang berminat mempelajari ilmu falak.
Beliau juga turut terlibat dalam penyediaan beberapa modul yang berkaitan
dengan kuliah tersebut agar pembelajaran yang disampaikan menjadi lebih
sistematik dan efektif. Modul kuliah yang disampaikan merangkumi pengenalan
ilmu falak Syarie dan perkembangan pengajian dalam sejarah tamadun Islam,
nas-nas Naqliah dan pandangan ulama’ berkaitan dengan falak syarie, penentuan
Tarikh/Taqwim, pengiraan waktu solat, penentuan arah kiblat, pengiraan hilal,
penentuan gerhana, hisab pergerakan cakerawala/planet dalam sistem suria,
astronomi fizikal, penggunaan peralatan falak, lawatan, latihan serta ujian.
Bintang Turu Guru terus bersinar. Tuan Guru Haji
Mohd Khair telah dilantik dengan rasminya pada 6 Oktober 1981 sebagai Karyawan
Tamu di Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam berdasarkan kepada kewibawaan
dan keahliannya dalam bidang falak. Bersesuaian dengan kepakaran beliau dalam
bidang tersebut, beliau telah ditugaskan untuk memberi kuliah-kuliah falak
kepada pelajar dan pensyarah, membantu pihak jabatan dalam perkara yang berkait
dengan falak seperti menentukan waktu solat, kenampakan hilal dan penentuan
arah kiblat dan menghasilkan karya dalam bidang falak syarie dan menyusun
kelendar;
Dalam satu seminar Falak Syarie pada 22-24 Jan 1982
anjuran Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam, UKM, beliau telah
membentangkan satu kertas kerja yang bertajuk “Perkembangan Ilmu Falak Syarie
Selepas Zaman Rasulullah saw ”. Pada penutup dan resolusi kursus tersebut
beliau telah mengemukakan cadangan dan syor. Antara yang dianggap terpenting
ialah penubuhan Persatuan Falak Syarie Malaysia. Tujuannya adalah untuk
mengumpulkan semua peminat-peminat ilmu falak dan medan bagi ahli falak
bertukar-tukar fikiran.
Akhirnya dengan usaha beliau dan anak-anak
muridnya, pada 1 Muharram 1404 H bersamaan 7 Okt 1983 M bertempat di Dewan
Kuliah II, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, mesyuarat
pertama bagi penubuhan persatuan tersebut telah diadakan. Mesyuarat kemudiannya
bersetuju menubuhkan Jawatan Kuasa Penaja bagi Persatuan Falak Syarie Malaysia
(PFSM)[3] dan
beberapa port folio telah diwujudkan. Tuan Guru Haji Mohd Khair telah dilantik
menjadi penasihat kepada persatuan ini.
Pengaruh
Peristiwa
penentuan awal Ramadhan pada tahun 1983 mungkin merupakan satu peristiwa yang
sangat bersejarah bagi peminat falak tanahair di mana ia turut melibatkan Tuan
Guru secara langsung. Pada tahun tersebut, negeri Perak dan Johor menetapkan tarikh
awal Ramadan 1403 pada 12 Jun. Sedangkan di
peringkat Kebangsaan ditetetapkan awal Ramadan ialah pada 13 Jun 1983. Tuan
Guru kemudiannya menulis surat kepada Ketua Pengarah Pusat
Islam bagi menyatakan pandangannya terhadap pernyataan Jawatankuasa Kecil bagi Menentukan awal Ramadan dan Syawal supaya menerima ketetapan resolusi
Istanbul (pindaan). Mengikut kiraan
yang dilakukan oleh Jawatankuasa Menetapkan Awal Puasa dan Hari Raya pada 11
Jun 1983, hari rukyatulhilal bersamaan 29 Syaaban 1403/1983 sela masa terbenam
antara bulan terbenam dan matahari berdasarkan hisab hakiki adalah lebih kurang
13 minit. Maka
1 Ramadan tidak dimulakan dengan 12 Jun kerana tidak memenuhi ketetapan
resolusi Istanbul (pindaan), akan tetapi dimulakan dengan 13 Jun 1983 di
negeri-negeri selain Perak dan Johor. Diriwayatkan Tuan Guru telah memaklumkan
kenyataan akhbar mengenai anak bulan yang menyatakan awal puasa sepatutnya
bermula pada 12 Jun 1983 sesuai dengan hasil mesyuarat 5 dan 25 April 1983
yang menimbangkan ketetapan resolusi Instanbul (pindaan). Tuan Guru turut menulis surat kepada Yang
Dipertua Jabatan Agama Islam Negeri Perak berhubung dengan kenyataan tersebut.
Pada pandangannya, walaupun anak bulan tidak berada
di bawah resolusi Istanbul (pindaan) akan tetapi anak bulan telah dapat
dilihat di Pelabuhan Ratu, danPurakarta, Jawa Barat. Pada waktu tersebut beliau
berada di Tanjung Kadok menyaksikan gerhana penuh. Bagi Tuan Guru, beliau
berpegang kepada takrifan anak bulan yang telah diajarkan oleh guru beliau,
Shaykh Mohd Tahir yang menyatakan “…berikutan dengan adanya hilal di atas
ufuk Magrib selepas ghurub Matahari petang sebelumnya….”
Dengan ertikata lain, walaupun
anak bulan tidak memenuhi resolusi Istanbul(pindaan), namun anak bulan pada 11
Jun 1983 berada di atas ufuk. Oleh yang demikian, Tuan Guru juga telah berpuasa
pada 12 Jun 1983 mengikut ketetapan negeri Perak dan Johor dengan alasan
pegangan takrifan anak bulan oleh gurunya. Beliau juga diriwayatkan telah
berpesan kepada ahli keluarganya agar memulakan puasa 12 Jun1983 sebelum beliau
bertolak ke Indonesia pada 8 Jun 1983. Dalam suratnya beliau mengesahkan titah
perintah Sultan Perak itu adalah benar dan sah yang menetapkan awal puasa pada 12 Jun 1983.
Penghormatan dalam bidang Falak
Tuan Guru telah telah diberi penghormatan untuk
mewakili Malaysia dalam Persidangan di Istanbul, Turki pada 27-30 November
1978. Turut bersama dengannya dalam persidangan itu ialah Almarhum Dato’ (kemudian Tan Sri Syeikh Abdul Mohsin bin Haji Salleh[4], Mufti Wilayah Persekutuan (pada
ketika itu) dan Prof. Haji Abdul Hamid Tahir, Pensyarah Fakulti Ukur,
Universiti Teknologi Malaysia. Di antara resolusi yang merupakan buah fikirannya
yang kemudiannya terus menjadi kriteria kenampakan hilal hingga kini ialah seperti
berikut,
“Ijtimak matahari dan bulan tidak kurang dari 8
jam sebelum ghurub matahari.”[5]
Khidmat kepakaran Tuan Guru dalam bidang falak
terus ditagih apabila Dewan Bahasa dan Pustaka
berhasrat hendak mewujudkan Satu Jawatankuasa Istilah Astronomi. Selain
Tuan Guru, tokoh-tokoh yang turut terlibat ialah seperti Datuk Kapten Hamzah
Mohd Noor, Dr. Mazlan Othman, Dr. Mustafa Din Subari[6] dan Prof. Haji Abdul Hamid Tahir. Tuan Guru telah
dilantik sebagai pakar rujuk dalam istilah-istilah falak syarie. Pada 18 Jun
1988, satu mesyuarat Ahli Jawatankuasa Istilah Astronomi telah dilaksanakan
buat kali pertama. Walau bagaimanapun Tuan Guru tidak dapat menghadiri
mesyuarat tersebut kerana uzur. Namun dalam suratnya kepada pihak DBP, beliau
telah menyatakan seperti berikut,
“Inisiatif oleh Dewan Bahasa dan Pustaka kali ini
adalah sebagai mengulangi hasrat saya yang terpendam sejak lama dulu untuk
diistilahkan semua perkataan astronomi dan dibukukan.”
Dalam isi suratnya tergambar semangat dan idea-idea
beliau yang tidak pernah padam dalam mengembangkan ilmu falak, walaupun
keadaannya uzur pada waktu itu. Diriwayatkan bahawa beliau juga tidak dapat
menghadiri mesyuarat-mesyuarat seterusnya namun pihak DBP tetap mengekalkan
namanya sebagai salah seorang dari ahli jawatankuasa tersebut dan mengirimkan
minit-minit mesyuarat dan daftar istilah-istilah yang telah diputuskan untuk
disemak oleh beliau.
Selain menjadi Ahli Jawatankuasa Istilah Astronomi,
Tuan Guru juga adalah merupakan salah seorang dari ahli jawatankuasa penetapan
awal bulan Ramadhan, Syawal dan Zulhijjah. Pada setiap kali mesyuarat penetapan
awal bulan, Tuan Guru akan membentangkan hasil pengiraan yang diperolehinya.
Ahli jawatankuasa ini turut terdiri dari Mufti, Pegawai-pegawai JAKIM dan
Pegawai Jabatan Agama Islam Negeri. Tuan
Guru telah diminta untuk menyusun takwim-takwim solat yang sistematik dan mudah
bagi beberapa buah negeri. Antaranya Johor, Kedah, Perak dan Kelantan.
Sementara ada negara lain seperti Singapura yang memintanya menyemak takwim
yang telah disusun. Gaya susunan takwin-takwimnya telah digunapakai hinggalah
ke hari ini.
Anugerah
Sebagai mengenang jasanya yang sangat besar, Tuan
Guru telah dianugerahkan bintang kehormat dari beberapa negeri misalnya
Kelantan, Kedah dan Perak. Antara bintang yang dianugerahkan kepadanya ialah
seperti Ahli Mahkota Kedah (AMK), Kesatria Mangku Negara (KMK) dan Ahli Mahkota
Perak (AMP)
Berpulang ke Rahmatullah
Pada 28 Oktober 1989 bersamaan 28 Rabiul Awal 1410
H (Sabtu) Tuan Guru meninggal dunia di Hospital Besar Ipoh pada kira-kira jam
10.00 malam kerana sakit barah gusi. Beliau disemadikan di tanah perkuburan
orang Islam Kg. Melayu, Sungai Rapat, Ipoh. Berita pemergiannya telah disiarkan
di dada-dada akhbar dan ahli keluarganya telah menerima kunjungan dan
ucapan takziah yang tidak putus-putus dari banyak pihak. Antara warisan Tuan Guru yang sangat berharga ialah sejumlah 20
kotak bersaiz 6 inci X 12 inci X 15 inci setiap satu yang berisi
koleksi-koleksi persendiriannya khususnya tentang ilmu falak yang kini
tersimpan di Arkib Negara Malaysia cawangan Ipoh.
Gambar Tuan
Guru terpampang di Utusan Qiblat
Tuan Guru bergambar
kenangan bersama sahabat-sahabatnya
Pusara Tuan Guru di
Ipoh, Perak
Rujukan
1. http://zarqali.blogspot.com/2011/09/mengenang-tokoh-falak-al-marhum-tuan.html. Dicapai pada 24 September 2013
3. http://aburedza.wordpress.com/2010/01/15/mengigati-guru-falak-saya-allahyarham-tuan-haji-ab-rahaman-b-hussain/. Dicapai pada 24 September 2013
4. http://rukyatulhilal.org/makalah/kedudukan-ilmu-falak-dalam-islam.html. Dicapai pada 24 September 2013
5. http://groups.yahoo.com/neo/groups/falak-net/conversations/topics/3777. Dicapai pada 24 September 2013
7. http://infad.usim.edu.my/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=1468. Dicapai pada 25 Oktober 2013
8. http://www.falaksyari.org/aciium/index.php?option=com_content&task=view&id=21&Itemid=34. Dicapai pada 25 Oktober 2013
10. http://astronomi-falak.blogspot.com/2009/02/dr-abdullah-ibrahim-kembali.html. Dicapai pada 25 Oktober 2013
11. http://www.scribd.com/doc/135299559/Asal-Usul-Kriteria-Imkan-Al-rukyah-Malaysia-Oleh-Mohd-Zambri-Zainuddin. Dicapai pada 25 Oktober
2013
[1] Dalam satu riwayat lain dikatakan bahawa Tuan Guru telah berguru
kepada Syeikh Tahir sejak sebelum Perang Dunia kedua hinggalah ke zaman
pendudukan Jepun dan zaman BMA.
[2] Ditubuhkan
pada bulan Rabiul Awwal, 1394 bersamaan dengan bulan April, 1974 hasil dari
keputusan persidangan Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Agama Islam Malaysia
kali ke 6 pada 16 Disember 1971 yang dipengerusikan oleh Y.A.B Tun Abdul Razak
bin Haji Hussein, Perdana Menteri Malaysia yang ke-2. Cadangan bagi penubuhan
Institut Dakwah ini telah disuarakan oleh beliau ketika merasmikan Kursus
Latihan Pegawai-pegawai Agama dan Mubaligh di Institut Tadbiran Awam Negara
(INTAN) Petaling Jaya
No comments:
Post a Comment